Azja – kontynent wielkich kontrastów

Mó­wi się, że Azja jest kon­ty­nen­tem wiel­kich geo­gra­ficz­nych kon­tra­stów. Co to wła­ści­wie ozna­cza? Kon­tra­sty geo­gra­ficz­ne, któ­re moż­na do­strzec na tym kon­ty­nen­cie, do­ty­czą mię­dzy in­ny­mi znacz­ne­go zróż­ni­co­wa­nia wa­run­ków przy­rod­ni­czych.

Azja jest lą­dem kon­tra­stów wy­so­ko­ścio­wych. Znaj­du­je się tu za­rów­no naj­wy­żej wznie­sio­ny punkt na Zie­mi – Mo­unt Eve­rest w Hi­ma­la­jach, zwa­ny Czo­mo­lung­mą (8848 m n.p.m.), jak i punkt po­ło­żo­ny naj­ni­żej – wy­brze­że Mo­rza Mar­twe­go (–422 m n.p.m.). Jest to za­tem naj­więk­sza na świe­cie deniwelacja, wy­no­szą­ca 9270 m. Kon­tra­sty w ukształ­to­wa­niu te­re­nu są szcze­gól­nie wi­docz­ne we wnę­trzu kon­ty­nen­tu. Przy­kła­dem jest pa­smo gór­skie Tien-szan, któ­re le­ży w oto­cze­niu głę­bo­kich ko­tlin: Dżun­gar­skiej, Tur­fań­skiej i Ta­rym­skiej (Ka­szgar­skiej). Ko­lej­ny przy­kład kon­tra­stu to są­siedz­two naj­wyż­szych gór na Zie­mi – Hi­ma­la­jów – z wiel­ką Ni­zi­ną Gan­ge­su.

Mo­rze Mar­twe jest po­ło­żo­ne w naj­niż­szej czę­ści Ro­wu Jor­da­nu – głę­bo­kie­go ro­wu tek­to­nicz­ne­go, wcho­dzą­ce­go w skład sys­te­mu Wiel­kich Ro­wów Afry­kań­skich.

Azja jest lą­dem o naj­więk­szych na świe­cie kon­tra­stach kli­ma­tycz­nych. Du­ża roz­cią­głość po­łu­dni­ko­wa te­go kon­ty­nen­tu po­wo­du­je, że bar­dzo chłod­ne ob­sza­ry na pół­no­cy kon­tra­stu­ją z go­rą­cy­mi ob­sza­ra­mi na po­łu­dniu. Po­nad­to w Azji, a do­kład­nie w ro­syj­skiej miej­sco­wo­ści Oj­mia­kon na Sy­be­rii, za­no­to­wa­no zi­mą naj­niż­szą na pół­ku­li pół­noc­nej tem­pe­ra­tu­rę po­wie­trza. Wy­nio­sła ona –71°C. Jed­no­cześ­nie la­tem tem­pe­ra­tu­ra po­wie­trza w tym re­jo­nie wzra­sta na­wet do 31°C. Wy­ni­ka z te­go, że naj­więk­sze na świe­cie absolutne amplitudy temperatury powietrza ob­ser­wu­je się wła­śnie na tym kon­ty­nen­cie. Wiel­ko­ści opa­dów at­mos­fe­rycz­nych w Azji są rów­nież bar­dzo zróż­ni­co­wa­ne. Ob­sza­ry o naj­wyż­szych na świe­cie rocz­nych su­mach opa­dów (np. miej­sco­wość Će­ra­puń­dźi u pod­nó­ża Hi­ma­la­jów – po­nad 11 000 mm w cią­gu ro­ku) kon­tra­stu­ją z ob­sza­ra­mi o zni­ko­mych opa­dach (np. Ko­tli­na Tur­fań­ska – 20 mm rocz­nie). Kon­tra­sty kli­ma­tycz­ne Azji ma­ją wpływ na znacz­ne zróż­ni­co­wa­nie sza­ty ro­ślin­nej. Ubo­gie w ro­ślin­ność pół­noc­ne krań­ce te­go kon­ty­nen­tu oraz je­go środ­ko­wa część kon­tra­stu­ją z po­ło­żo­ny­mi na po­łu­dnio­wym wscho­dzie ob­sza­ra­mi wil­got­nych la­sów rów­ni­ko­wych. Od kli­ma­tu uza­leż­nio­na jest tak­że sieć rzecz­na. W Azji wy­stę­pu­ją za­rów­no ob­sza­ry o bar­dzo do­brze roz­wi­nię­tej sie­ci rzecz­nej (np. w Azji Po­łu­dnio­wo-Wschod­niej lub na Sy­be­rii), jak i ob­sza­ry su­che, gdzie rzek jest nie­wie­le lub są one okre­so­we.

Sieć rzecz­na na Sy­be­rii jest bar­dzo do­brze roz­wi­nię­ta. Naj­więk­szy­mi rze­ka­mi na tym ob­sza­rze są mię­dzy in­ny­mi: Ob z Ir­ty­szem, Je­ni­sej oraz Le­na.

Ko­ry­ta rzek okre­so­wych, wy­stę­pu­ją­cych mię­dzy in­ny­mi na Pół­wy­spie Arab­skim, wy­peł­nia­ją się wo­dą tyl­ko w po­rze desz­czo­wej.